Dlaczego Rzeczpospolita nie poszerzała granic?

1) Po pierwsze przez katastrofalne rządy Zygmunta III Wazy (2), który traktował Rzeczpospolitą jako narzędzie własnych interesów dynastycznych i ideologicznych. W 1587 roku został wybrany kró­lem potężnego państwa, żyjącego w pokoju wewnętrznym a także w zgodzie z sąsiadami. Kiedy umierał czterdzieści pięć lat później, w 1632 roku zostawił je w stanie wrzenia wewnętrznego a skłócone niemal z całą Europą (nawet z Francją czy Holandią).

2) Gdyby nawet królem został Zamoyski, i tak nie poszerzalibyśmy granic. Uważano bowiem mądrze, że z krajem jest jak z domem: zbyt mały staje się ciasny, ale nad zbyt dużym łatwo stracić kon­trolę. Szlachta była nastawiona pokojowo; miała zbyt dużo do stracenia, by pchać się na wojny. Zresztą ceniono pokój — sielskie, ziemiańskie życie. Sejm nie zgodził się na bezsensowne wojny Zygmunta III w Inflantach ze Szwecją i krótko potem z Moskwą. Myślano rozsądnie: po co nam krew przelewać za Estonię, po co nam tron moskiewski? (1) Jest taki błędny mit, jakoby nasza szlach­ta uwielbiała się bić. Gdy skończyli jedną wojnę, rozpoczynali drugą, bo nie mogli usiedzieć. Nie chciano wojen! Wojna była w zasadzie ostatecznością, do której – inna sprawa – dość często dochodziło.

3) Wreszcie należy powiedzieć, że Rzeczpospolita Obojga Narodów była federacją nieuznającą dominacji jednego narodu nad innymi. Zaprzeczeniem ekspansywnego imperializmu.